Ամէն տարի մեր ընկերութեանը միանում է մի կամաւոր Birthright Armenia կազմակերպութեան միջոցով։

Այս տարի մեզ միացել էր Ադրիանը, նա եկել է Արգենտինայից։ Իհարկէ, նա շուտով հետ է գնում արեւմուտք, հաւանաբար ԱՄՆ։ Մարդիկ Հայաստանում չեն մնում, մնում են ի՞նչ անեն, գործ չկայ, մանաւանդ մեր ոլորտում¹։

Արդիանի հետ ճաշելուց իմացայ, որ նա գտել է իր բարեկամներից մէկին Հայաստանում։ Այդ մասին գրել էին Birthright Armenia֊ի կայքում։

Ահագին ուրախացել էի, երբ տեսայ, որ մեր ընկերութեան անունը նշել էին, մինչեւ նկատեցի, որ յղում էին մեր Ֆեյսբուքեան էջին։

Ահագին տխուր է, երբ հասկանում ես որ խնդիրը ոչ թէ միայն տեխնիկայից չհասկացողների մէջ է, այլ նաեւ «կազմակերպիչների»։

Երեւի մարդիկ նոյնիսկ չգիտեն թէ կայքն ինչ է։ Կարեւորը ֆեյսբուք ունենաս։

Ի դէպ, վերջերս խօսում էի մի խումբ մարդկանց հետ, ովքեր անցեալ տարի կազմակերպել էին Կոսովոյի կառավարութեան ամբողջ անվտանգութիւնը։ Այդ մարդիկ նոյնիսկ կայք չունէին, միայն մեյլ։

Բայց դէ մենք ՏՏ զարգացած երկիր ենք։ Ինչո՞ւ, որովհետեւ բոլորը Ֆեյսբուք ունեն, ահա թէ ինչու։

Ադրիանը հաւանաբար կը գնայ ԱՄՆ եւ կաշխատի որպէս Military Occupational Specialist (MOS) ԱՄՆ֊ի բանակում, որտեղ նա կը սովորի եւ կ՚ունենայ աւելի խորը տեխնիկական գիտելիքներ ու կը ծառայի ԱՄՆ֊ի բանակին որպէս ՏՏ֊ի անվտանգութեան մասնագէտ ու էլ չի վերադառնայ Հայաստան։

Այս խնդիրները լուծելու համար ո՞ւմ հետ խօսել։ Իհարկէ, մենք սովորել ենք, որ եթէ ուզում ես Կրթութեան ոլորտում բան փոխել, ապա պէտք է հեռու մնալ այդ գործով զբաղուող նախարարութիւնից, այսինքն այս դէպքում պէտք է հեռու մնալ ԲՏ Նախարարութիւնից։ Երեւի այս հարցով նամակ գրենք Վարչապետին։

Աւաղ Ֆեյսբուք չունեմ, երեւի կ՚իգնորեն ինձ (։

Ասանկ տխուր բաներ…

Git֊ի հետ աշխատելը ահագին պատմութիւն ա իմ համար։ Ես իմ բոլոր ծրագրերին նայում եմ որպէս գործիք։ Ես ընտրում եմ FreeBSD֊ին որպէս սերւէրի ՕՀ քանի որ աւելի լաւ գործիք է քան Linux֊ը (ու դա ոչ թէ միայն ըստ իս, այլ ահագին հարցերով աւելի լաւն ա ։Ճ), ընտրում եմ WindowMaker֊ը քանի որ շատ աւելի լաւ գործիք ա քան մնացած WindowManager֊ները։

Բայց Git֊ը իմ համար հեչ լաւ գործիք չի, ու հարցն այն է, որ ալտերնատիւ չկայ։ Նոյնիսկ եթէ ես ուզեմ անցնել աւելի տրամաբանական բանի ինչպիսին է fossil֊ը, միեւնոյն է չանձնական նախագծերում չեմ կարող բոլորին պարտադրել օգտագործեն չGit։

Երեւի լաւագոյն բաներից մէկը այն կը լինի որ իմ սեփական fossil սերւէրը դնեմ եւ մաս֊մաս անցնեմ դրան, սկսեմ այդ մասին գրառել, մարդկանց տեղեկացնել ու պատմել ու maybe, just maybe աշխարհը կը տեսնի թէ ինչքան անտրամաբանական ա git֊ը։

git commit -m "ասանկ բաներ…"

Այս գրառման բացումն անեմ շնորհակալութիւններս յայտնլով Վարիկին, Հայաստանի Հանրապետութեան Արդարադատութեան Նախարարութեան Անձնական Տուեալների Պաշտպանութեան Գործակալութեանը եւ իհարկէ, համացանցին։

Քովիդը շատ բան է փոխել մեր կեանքում, առաջ ստուգման էի գնում երեք֊չորս ամիսը մէկ, իսկ հիմա՝ ամիսը մէկ։

Ու ոչ֊այդքան֊հասկանալի պատճառներով արդէն պարտաւոր ենք գնալ քննութիւն հանձնելու ամէն երկու շաբաթը մէկ։

Ու հարց է առաջանում թէ մարդկանց քննութեան արդիւնքները ինչպէս փոխանցել ամենաօպերատիւ ձեւով։ դէ ես ամէն անգամ F եմ ստանում։

Շատ լաբրատորեաներ կամ մարդկանց ուղարկում են մեյլով ինչ֊որ մի նկար/PDF (այսուհետ՝ նիշք), կամ էլ ուղարկում են յղում այդ նիշքի։

Հիմնականում այդ նիշքը չի ունենում ոչ մի տեսակի վաւերացում կամ նոյնականացում, հանրայցին դրած նիշք է։

Վարիկը նկատեց որ այդ լաբարատորեաներից մէկի բոլոր արդիւնքները բաց դրած են։ Մի յղումով մտնում ես ու հազարաւոր մարդկանց տուեալներ դէմդ է։

Ասեմ աւելին՝ այնքան շատ էին տուեալները, որ բրաուզերս կախում էր…

Ինչպէս հպարտ պատասխանատու քաղաքացի, ես տեղեկացրեցի լաբարատորեային։ Well that’s a lie։ Ես ցանկացայ տեղեկացնել իրենց, բայց աւաղ, ոչ մէկ հեռախօսը չէր պատասխանում։

Մէկ֊երկու ժամ փորձելուց յետոյ, տեղեկացրեցի Անձնական Տուեալների Պաշտպանութեան Գործակալութեանը։ Well that’s a lie։ Ես ցանկացայ տեղեկացնել իրենց, բայց աւաղ, ոչ մէկ հեռախօսը չէր պատասխանում։

Յիշեցի, որ իրենց պէտը՝ Գեւորգ Հայրապետյանը, ArmIGF֊ի ժամանակ ինձ հետ պանելում էր։ Զանգեցի ArmIGF֊ից Գրիգորիին։ Միշտ յաճելի է լսել Գրիգորիի ձայնը երբ նա ասում է «Ողջո՜յն Անդրանի՛կ»։

Ստանալով Գեւորգի հեռախօսահամարը, տեղեկացնելով Անձնական Տուեալների Պաշտպանութեան Գործակալութեանը եւ խնդիրը բացատրելով լաբարատորեային կարողացանք փակել այդ ցուցակը։

Բայց ինչքան էլ ուրախ լինեմ այդքան էլ կարող եմ տխուր լինել։ Ես կարողացայ կապի միջոց գտնել, ապրե՛մ ես, բայց եթէ իմ փոխարէն խնդիրը գտնէր կամ տեղեկանար Վալոդիկը, ով նստած է Գեղաշեն գիւղում եւ չգիտի Գրիգորիին կամ պանելում չի եղել, ապա նա ի՞նչ է անելու։

Պէտք է այնպիսի համակարգ լինի, որ բոլոր քաղաքացիները ունենան հաւասար իրաւունքներ։

Այո, ինչ էլ օպերատիւ ենք աշխատում։

Ասանկ բաներ…

Ամիս մը չի լինում, որ ես չբողոքեմ Հայաստանեան օպերատորներից։ Կամ ցանցն է վատ, կամ սպասարկումն է ահաւոր, կամ էլ դեռ չունեն նորմալ համակարգ որ մարդ իմանայ իրենց մօտ խնդիր կայ թէ չէ։

Բայց այսօր այդ օրը չի։ Այսօր գրում եմ գովաբանութիւն։

Օրեր առաջ նորայրն էր ասում, որ խնդիր է նկատել. Յուքոմի մի ցանցից կարողանում է միանալ իր աշխատանքային սերւէրին իսկ միւս ցանցից՝ ոչ։

Իհարկէ առաջին բանը որ եկաւ մտքիս դա routing խնդիրներն են, սկսած BGP֊ից մինչեւ աստուած գիտի ուր։

Մէկ ժամ ախտաճանաչելուց յետոյ, գտանք խնդիրը, որը, աւաղ, մենք չենք կարող ուղղել, պէտք է օպերատորին տեղեկացնել։

Բայց այդ խնդիրը հասկանալու համար մեզ ահագին օգնեց շատ կարեւոր գործիք՝ Looking Glass, որը տեղակայուած է Ucom֊ում։

Եւ այսպէս, ընտրելով ցանց, անելով traceroute, եւ տեսնելով BGP֊ի վիճակը, մեր գործը կախուած չէր սպասարկման մասնագէտներից։

Ucom֊ից միայն մի բան է պակաս՝ ստատուս էջ, որ ամէն անգամ զանգելու փոխարէն, ուղղակի մի էջով իմանանք եթէ մի բան «էն չի»։

Ասանկ բաներ։

Դէ ինչպէս բոլորը գիտեն ես ամէն ինչ կարդում եմ RSS֊ով, ու իմ RSS ընթերցիչը մի քանի րոպէն մէկ անցնում է իմ բոլոր հոսքերի վրայով եւ թարմացնում է իրենց պարունակութիւնը։

Որպէս համացանցի հպարտ քաղաքացի, առաջին բանը որ անում եմ արթնանալուց յետոյ դա զուգարան գնալն հոսքերս կարդալն է։

Հոսքերից մէկը որ հետեւում եմ դա Հայաստանի Հանրապետութեան Կառավարութեան RSS հոսքն է։

Այսօր առաւօտ տեսայ, որ ՀՀ կառավարութեան հոսքը մօտս խնդիր էր տալիս։ Երեւի երեկ էր խնդիր տուել ու կանգնել, բայց մինչեւ «թարմացում» կոճակը սեղմելը որոշեցի էկրանահանեմ։

Պարզւում ա, մարդիկ մոռացել էին TLS վկայականը թարմացնել։

Նայի ջանիկ, մենք ունենք Let’s Encrypt, որը տալիս ա մեզ.

• ա) անվճար վկայական, երեք ամսով
• բ) աւտոմատացման գործիքներ

Բայց արի ու տես, որ ՀՀ կառավարութիւնը դրանք չի օգտագործում, օկ, հասկանալի ա, իրենք առնում են վկայականները եւ թարմացնում են տարին մէկ։

Բայց այդ ամէն ինչի համար էլ կայ աւտոմատացման գործիքներ, իսկ եթէ չկայ, ապա ունես մէկ տարի ժամանակ այդ ամէնը թարմացնելու։ Մէկ ամիս առաջ չէի՞ք կարող թարմացնել, պէտք է անպայման վկայականի ժամկետն անցներ նո՞ր թարմացնէիք։

Ու սա ՏՏ ոլորտով հպարտացող երկիրն է։

Ասանկ բաներ…

Լուրեր էի կարդում, մէկ էլ տեսայ որ NetCraft֊ը հրապարակել է Most Reliable Hosting Company Sites in September 2021 գրառումը։ Ընդհանրապէս նման բաներ չեմ կարդում, բայց այս անգամ ուզեցի շատ կարեւոր բան ստուգել։

Արդէն երկար տարիներ է որ FreeBSD֊ի կարգախօսն է «The Power To Serve»՝ «Սպասարկելու Ոյժը»։

Ու այո, յուսախաբ չեղայ, երբ տեսայ որ New York Internet (NYI)֊ն առաջին տեղում է ու սիրուն նշուած է՝ OS? FreeBSD։

ՆեթՔրաֆթը նաեւ գրել է՝

In September 2021, New York Internet (NYI) had the most reliable hosting company site: it responded to all of Netcraft’s requests, with an average connection time of 61ms. NYI has appeared in the top 10 table seven times in 2021 so far. Customers can choose from a range of cloud, colocation, bare metal and managed solutions.

Նման բաները չէի գրում անցեալում, հիմա՝ ստիպուած եմ։ Ստիպուած եմ, որովհետեւ դեռ ունեմ բազմաթիւ ընկերներ, ովքեր ուզում են իրենց սպասարկիչները բաժանեն տրամաբանական վարչական մասերի սակայն չեն կարողանում։ Օգտագործում են Docker֊ի նման բաներ, երբ իրականում իրենց Jail է պէտք։

Յոյս ունեմ, որ, երբ տեսնեն որ NYI֊ի նման ընկերները երբ օգտագործում են FreeBSD, ապա իրենք էլ կսկսեն օգտագործել։

Մեյնսթրիմ չի նշանակում լաւ։ Թաքնուած չի նշանակում վատ։ Խնդրում եմ, ինձ սխալ չհասկանալ, ես չեմ ասում որ մեյնսթրիմը վատն ա կամ թաքնուածը լաւն ա։ Ուղղակի ասում եմ որ մեյնսթրիմից այն կողմ էլ բաներ կան։

Ասանկ բաներ…

Այս տարի Բարքեմփ Երեւանի ժամանակ ունեցայ մի քանի ելոյթ, դրանցից մէկն էր իմ ներկայացումը FreeBSD Jail֊երի մասին։

Չեմ ուզում երկար բարակ գրել, ահա տեսահոլովակը եւ ներկայացումը.

FreeBSD_Cloud.pdf

YouTube

ասանկ բաներ…

Ահագին կարիք եմ զգացել համայնքների շտեմարան ունենալ։ Ամէն ինչ սփռուած է։ Պէտք է աջ ու ձախ տեղերից հաւաքել։

Այդ պատճառով էլ որոշեցի հաւաքել համայնքներ.հայ կայքը, որտեղ կը լինեն բոլոր ՏՏ համայնքների անունները, հասցէները եւ միանալու յղումները։

Ակնյայտ է, որ շատ քչերը ունեն կայք։ Հիմնականում միայն Տելեգրամում են ապրում, որը ահագին տխուր է սակայն իրականութիւն։

Ամէն դէպքում, եթէ դուք էլ ունէք ՏՏ համայքն որը ուզում էք լինի ցուցակում ապա կարող էք աւելացնել բացելով Issue կամ կատարելով Pull Request ԳիթՀաբի շտեմարանում՝ այստեղ։

Ասանկ բաներ…

Մինչեւ մտքերի մէջ խորանալը, ուզում եմ այս էկրանահանած նկարը ցոյց տալ։

Այո, դեռ 2014֊ին էի ուզում ունենալ համակարգեր սիրողների համար հանդիպումներ (a.k.a. meetup֊ներ)։

Պատմեմ ինչ եղաւ մի քանի շաբաթ առաջ։

Մի խումբ ընկերների եւ համայնքի ակտիւ անդամների ուղարկեցի նամակ, որ ցանկանում եմ կազմակերպել Systems We Love կոնֆերանս։ Ինձ պէտք էր գոնէ 10 խօսնակ եւ գոնէ 30 մասնակից։ Ընթացքում ահագին հետաքրքիր արձագանքներ ստացանք։

Առաջինը. Մարդկանց թւում է, որ իրենց շատ նեղ հետաքրքրութիւնները ոչ մէկին հետաքրքիր չի լինելու։ Հասկացանք որ դրա համար պէտք է թեման հրամցնել շատ մեղմ։ Նախ խօսել թէ ինչու ես խօսում այդ մասին, ապա պատմել թեմայի անցեալի մասին, ապա պատմել քո պատմութիւնը այդ մասին։

Երկրորդ. Շատ կարեւոր է պատմութիւն ունենալ։ BarCamp Yerevan֊ի գլխաւոր թերութիւններից մէկն այն է, որ շատերը գալիս եւ ուղղակի էկրանն են կարդում։ Երբ հարցնում ես «իսկ դուք սա պրոդաքշնում օգտագործում է՞ք» իրենց պատասխանն է «նու տենց չէ՜, բայց մի փոքր կտորի վրայ հա»։ Ու հասկանում ես, որ սա սպասելի է, քանի որ մենք սպառող ազգ ենք, մենք օգտագործում ենք այն ինչ տեսնում ենք HackerNews֊ում, ինչ տեսնում ենք շատ աստղեր ունի GitHub֊ում։ Մեր ահաւոր շատ քիչ տոկոսն է արտադրող։ Ահաւոր քիչ մասն է ազատ ԾԱ֊ի մասնակցող։ Ես ցանկանում եմ այդ մշակոյթը փոխել, ես ուզում եմ այդ մշակոյթը թարմացնել, մարդկանց ցոյց տալ ինչպէս մասնակցել, ինչ խնդիրներ լուծել, ինչպէս համայնքների հետ շփուել եւ այլն։ Խօսել մեր անցած ճանապարհի մասին ու լսել ուրիշների պատմութիւնները։ Այո՛։

Երրորդ. Հասկացանք, որ շատ դժուար է մի անգամից կոնֆերանս կազմակերպել։ Նախ պէտք է անել հանդիպումներ։ Մէկ֊երկու հոգի պէտք է խօսեն, մարդիկ՝ լսեն։ Ապա միասին քննարկումներ անեն ու գնան մի տեղ խմելու։

Չորրոդ. Պէտք է ունենալ կայունութիւն։ Ամէն երկու շաբաթը մէկ հաւաքւում ենք։ Այսքանը։ Նոյնիսկ եթէ ներկայ լինի 4 հոգի, ապա պէտք է ունենալ ելոյթ, նկարահանել դա ու տեղադրել համացանցում։ Իմ նպատակն այն է, որ եթէ ես մի օր գործերով խառը լինեմ, տանը հիւանդ պարկած լինեմ, մահացած լինեմ, կամ ամենավատ դէպքում՝ ձանձրացած լինեմ, ապա միեւնոյն է՝ մարդիկ հաւաքուեն ու շարունակեն կիսուել իրենց պատմութիւններով։

Այսքանից ելնելով որոշեցինք սկսել Systems We Love Armenia։ Արդէն ունենք կայք, ԻւԹիւբ ալիք, Տելեգրամ խումբ։ Շուտով կունենանք նաեւ Թուիթթերի հոսք, դաշնեզերքի հանգոյց, ջաբեր սերւէր ու ամենակարեւորը՝ լոգո։

Փորձելու եմ պահել նոյն ընթացքը։ Նախ հրապարակում եմ ինչ֊որ անոնս, եթէ կան ելոյթներ, եթէ չէ՝ խնդրել համայնքին որ մի բան ներկայացնեն։ Ապա՝ հաւաքւում ենք եւ լաւ ժամանակ անցկացնում։ Գալիք օրերին խմբագրել տեսանիւթը եւ հրապարակել այն։ Վերջում՝ կը գրեմ ամփոփում՝ քանի հոգի եկաւ, ինչի մասին խօսեցինք, աւարտից յետոյ ինչ արեցինք եւ ուր գնացինք թեյելու կամ կօֆէ խմելու։

Եւ ահա, յոյս ունեմ որ սա կը լինի շարունակական, կը գայ գոնէ 4 հոգի եւ հետաքրքիր կը լինեն ելոյթները ապագայ սերնդի համար։

Ասանկ բաներ…

Հա վայ, քանի խօսում ենք տան սէրւէրների մասին.

Իմ ընթերցողների մեծ մասը արդէն ոչ թէ Հայաստանից են, այլ՝ ոչ֊Հայաստանից։ Բնականաբար երբ գրում եմ ասենք FreeBSD֊ի մասին ապա այդ գրառումը կարդացողները Հայաստանից չեն լինելու։ Հայաստանում մարդիկ չեն կարդում գրառումներ հաւէսի համար։ Հաւանաբար կը կարդան գործի համար։

Բայց վերջերս իմ գրառման յղումն էր յայտնուել HackerNews֊ում։ ՔՆեցի արթնացայ ու տեսնեմ որ լիքը մարդիկ, կրկին անգամ, մեյլ են գրում, հարցեր են տալիս ու մեկնաբանութիւն են թողնում։ Գրում են «վայ ոնց եմ հասկանում քեզ» կամ «էս ինչ ես տուֆտել»։ Գրում են «Հասկանում եմ թէ ինչով ես անցնում» կամ «Ոնց որ 90֊ականներից լինես, գնայ Ամպ օգտագործի»։

Բայց կարեւորն այն է, որ իմ սերւէրը իմ տանն է։ Ու տասնեակ հազար անգամ մտել են այդ էջը, ու մի քանի հարիւր անգամ հարցում է եկել իմ տան սերւէրին ու նա շատ հանգիստ սպասարկել է ամէն ինչ։

Meanwhile մարդիկ օգտագործում են Docker֊ներ, Cloud֊ներ ու զր֊2֊զիբիլներ մի քանի օգտատիրոջ սպասարկելու համար, քանի որ դա «քուլ» ա։

Քուլ լինելը խնդիր չի լուծում։ Ու տանը սերւէր պահելը քիչ տրաֆիկի կամ անցեալում ապրելու մասին չի։

Ասանկ աղուոր բաներ…