Ամսական պահոցներ՝ Օգոստոսի 2021

Ասք համակարգեր սիրողների երկար սպասուած հանդիպումների մասին

Մինչեւ մտքերի մէջ խորանալը, ուզում եմ այս էկրանահանած նկարը ցոյց տալ։

Այո, դեռ 2014֊ին էի ուզում ունենալ համակարգեր սիրողների համար հանդիպումներ (a.k.a. meetup֊ներ)։

Պատմեմ ինչ եղաւ մի քանի շաբաթ առաջ։

Մի խումբ ընկերների եւ համայնքի ակտիւ անդամների ուղարկեցի նամակ, որ ցանկանում եմ կազմակերպել Systems We Love կոնֆերանս։ Ինձ պէտք էր գոնէ 10 խօսնակ եւ գոնէ 30 մասնակից։ Ընթացքում ահագին հետաքրքիր արձագանքներ ստացանք։

Առաջինը. Մարդկանց թւում է, որ իրենց շատ նեղ հետաքրքրութիւնները ոչ մէկին հետաքրքիր չի լինելու։ Հասկացանք որ դրա համար պէտք է թեման հրամցնել շատ մեղմ։ Նախ խօսել թէ ինչու ես խօսում այդ մասին, ապա պատմել թեմայի անցեալի մասին, ապա պատմել քո պատմութիւնը այդ մասին։

Երկրորդ. Շատ կարեւոր է պատմութիւն ունենալ։ BarCamp Yerevan֊ի գլխաւոր թերութիւններից մէկն այն է, որ շատերը գալիս եւ ուղղակի էկրանն են կարդում։ Երբ հարցնում ես «իսկ դուք սա պրոդաքշնում օգտագործում է՞ք» իրենց պատասխանն է «նու տենց չէ՜, բայց մի փոքր կտորի վրայ հա»։ Ու հասկանում ես, որ սա սպասելի է, քանի որ մենք սպառող ազգ ենք, մենք օգտագործում ենք այն ինչ տեսնում ենք HackerNews֊ում, ինչ տեսնում ենք շատ աստղեր ունի GitHub֊ում։ Մեր ահաւոր շատ քիչ տոկոսն է արտադրող։ Ահաւոր քիչ մասն է ազատ ԾԱ֊ի մասնակցող։ Ես ցանկանում եմ այդ մշակոյթը փոխել, ես ուզում եմ այդ մշակոյթը թարմացնել, մարդկանց ցոյց տալ ինչպէս մասնակցել, ինչ խնդիրներ լուծել, ինչպէս համայնքների հետ շփուել եւ այլն։ Խօսել մեր անցած ճանապարհի մասին ու լսել ուրիշների պատմութիւնները։ Այո՛։

Երրորդ. Հասկացանք, որ շատ դժուար է մի անգամից կոնֆերանս կազմակերպել։ Նախ պէտք է անել հանդիպումներ։ Մէկ֊երկու հոգի պէտք է խօսեն, մարդիկ՝ լսեն։ Ապա միասին քննարկումներ անեն ու գնան մի տեղ խմելու։

Չորրոդ. Պէտք է ունենալ կայունութիւն։ Ամէն երկու շաբաթը մէկ հաւաքւում ենք։ Այսքանը։ Նոյնիսկ եթէ ներկայ լինի 4 հոգի, ապա պէտք է ունենալ ելոյթ, նկարահանել դա ու տեղադրել համացանցում։ Իմ նպատակն այն է, որ եթէ ես մի օր գործերով խառը լինեմ, տանը հիւանդ պարկած լինեմ, մահացած լինեմ, կամ ամենավատ դէպքում՝ ձանձրացած լինեմ, ապա միեւնոյն է՝ մարդիկ հաւաքուեն ու շարունակեն կիսուել իրենց պատմութիւններով։

Այսքանից ելնելով որոշեցինք սկսել Systems We Love Armenia։ Արդէն ունենք կայք, ԻւԹիւբ ալիք, Տելեգրամ խումբ։ Շուտով կունենանք նաեւ Թուիթթերի հոսք, դաշնեզերքի հանգոյց, ջաբեր սերւէր ու ամենակարեւորը՝ լոգո։

Փորձելու եմ պահել նոյն ընթացքը։ Նախ հրապարակում եմ ինչ֊որ անոնս, եթէ կան ելոյթներ, եթէ չէ՝ խնդրել համայնքին որ մի բան ներկայացնեն։ Ապա՝ հաւաքւում ենք եւ լաւ ժամանակ անցկացնում։ Գալիք օրերին խմբագրել տեսանիւթը եւ հրապարակել այն։ Վերջում՝ կը գրեմ ամփոփում՝ քանի հոգի եկաւ, ինչի մասին խօսեցինք, աւարտից յետոյ ինչ արեցինք եւ ուր գնացինք թեյելու կամ կօֆէ խմելու։

Եւ ահա, յոյս ունեմ որ սա կը լինի շարունակական, կը գայ գոնէ 4 հոգի եւ հետաքրքիր կը լինեն ելոյթները ապագայ սերնդի համար։

Ասանկ բաներ…

Պատասխանել մեյլով

Ասք նարնջագոյն կայքում յայտնուելու մասին

Հա վայ, քանի խօսում ենք տան սէրւէրների մասին.

Իմ ընթերցողների մեծ մասը արդէն ոչ թէ Հայաստանից են, այլ՝ ոչ֊Հայաստանից։ Բնականաբար երբ գրում եմ ասենք FreeBSD֊ի մասին ապա այդ գրառումը կարդացողները Հայաստանից չեն լինելու։ Հայաստանում մարդիկ չեն կարդում գրառումներ հաւէսի համար։ Հաւանաբար կը կարդան գործի համար։

Բայց վերջերս իմ գրառման յղումն էր յայտնուել HackerNews֊ում։ ՔՆեցի արթնացայ ու տեսնեմ որ լիքը մարդիկ, կրկին անգամ, մեյլ են գրում, հարցեր են տալիս ու մեկնաբանութիւն են թողնում։ Գրում են «վայ ոնց եմ հասկանում քեզ» կամ «էս ինչ ես տուֆտել»։ Գրում են «Հասկանում եմ թէ ինչով ես անցնում» կամ «Ոնց որ 90֊ականներից լինես, գնայ Ամպ օգտագործի»։

Բայց կարեւորն այն է, որ իմ սերւէրը իմ տանն է։ Ու տասնեակ հազար անգամ մտել են այդ էջը, ու մի քանի հարիւր անգամ հարցում է եկել իմ տան սերւէրին ու նա շատ հանգիստ սպասարկել է ամէն ինչ։

Meanwhile մարդիկ օգտագործում են Docker֊ներ, Cloud֊ներ ու զր֊2֊զիբիլներ մի քանի օգտատիրոջ սպասարկելու համար, քանի որ դա «քուլ» ա։

Քուլ լինելը խնդիր չի լուծում։ Ու տանը սերւէր պահելը քիչ տրաֆիկի կամ անցեալում ապրելու մասին չի։

Ասանկ աղուոր բաներ…

Պատասխանել մեյլով

Ասք Հայաստանում սերւէրներ պահելու մասին

Երկրորդ անգամ վերադարձայ Հայաստան 2015֊ին, Աշուն էր։ Ունէի երկու շատ կարեւոր խնդիր լուծելու։ Մէկը՝ ունենալ իդէալական դիւրակիր մեքենայ՝ երկու հատ. մէկը՝ կարգիչ, միւսը՝ հեռախօս։ Մինչեւ այսօր չեմ գտել իդէալականը, միշտ իդէալականին շատ մօտ են լինում (Դելլ Լաթիթուդ, Լենովո ՄտածելաՓադ), կամ էլ քիչ մօտ (Խնձոր Մակբուք Պրո)։ Հեռախօսները լրիւ ուրիշ հարց ա՝ մօտս միշտ ունեմ Աֆյոն, Անդրոիդ եւ Լինուքսով հեռախօս (Այս պահին՝ Սեյլֆիշ)։

Բայց վիճակը միշտ էլ այդպէս է եղել, հաշւողական մեքենաների լուսաբացից մինչեւ մութ ապագայ։

Սակայն «back-end»֊ում աւելի ազատ միջավայր ունենք այսօր։ Չնայած նրան որ 90֊ականների վերջը ու 2000֊ականների սկիզբը եղել են ամենավատ տարիները՝ երբ աշխարհի կէսը օգտագործում էր Վինդոզ սերւէրներ եւ այլ սեփականատիրական ՕՀ֊ներ, հիմա՝ վիճակը շատ աւելի լաւ է։

Բոլորս օգտագործում ենք Լինուքս մեքենաներ, բոլորս օգտագործում ենք ազատ ԾԱ, ոչ մէկ չի սիրում IIS֊ին, բոլորը սիրում են Apache եւ Nginx։ Իսկ ե՞ս։ դէ ես ամբողջ օրը բողոքում եմ միակուլտուրաներից՝ բոլորը գիտեն միայն JS, բոլորը գշում ենք միայն լինուքս։ Բայց դէ դրա մասին կը խօսանք ուրիշ օր։

Երկրորդ խնդիրը, որն ուզում էի լուծել Հայաստան հասնելիս, դա այսպէս ասած «տան սերւէր»֊ն էր։ Ես սիրում եմ տանը պահել իմ տուեալները։ Բացատրեմ.

Ես Հայաստանում եմ, ու հիմնականում՝ իմ տանը։ Եթէ իմ տանը չեմ, ապա գոնէ իմ տան մօտակայքում եմ՝ Երեւանում։ Իմ ընթերցողները (չնայած ոչ վերջերս) հիմնականում Հայաստանից են, իմաստ չկայ ունենալ մեքենայ որը կը լինի դրսում՝ AWS֊ում, Digital Ocean֊ում, եւ այլն։

Ինձ համար միշտ անհասկանալի էր թէ ինչու Հայաստանեան ընկերութիւնների մեծ մասը, եթէ ոչ բոլորը, իրենց սերւէրները պահում են դրսում։ Ամենաանհասկանալին ինձ համար դա gg֊ն էր։ gg֊ն պէտք է լինի real-time, պէտք է լինի հնարաւորինս արագ, պէտք է լինի Հայաստանում։ Իրենց օգտագործողների 99%֊ը Հայաստանից են։

Սակայն արի ու տես, որ gg֊ի սերւէրները գտնւում են ոչ Հայաստանում։ տեղակայուած է Azure֊ի վրայ, ըստ IP GeoLocation֊ի այն գտնւում է Իռլանդիայում։ Գուցէ լինի այլ երկրում, ասենք՝ Ֆրանսիայում։

Մի քանի տարի առաջ Expo֊ի ժամանակ իրենց հարցրեցի թէ ինչո՞ւ, եւ իրենք ասեցին «դէ մեզ ժամանակակից բաներ է պէտք ինչպիսին է Kubetnetes֊ը»։ Երեւի չեն գիտակցել, որ կարող ես նման բաները տեղակայել կամայական մեքենայի վրայ։

Բայց լաւ, եկէք նայենք այլընտրանքներին։ Ես ահագին տեխնոլոգիապէս զարգացած գիտելիքներ ունեմ։ Իմ տանը իմ (ու ոչ միայն իմ) սերւէրներն եմ պահում։ Ապահովում եմ հոսանքով, ցանցով։ Իմ սերւիսները շատ սիրուն բաժանուած են բեռնարկղների (container֊ների) մէջ, ու չէ՝ ինձ Docker/Kubernetes պէտք չի դրա համար, ես օգտագործում եմ FreeBSD Jail։

Բայց Հայաստանեան ընկերութիւնների մեծ մասի համար սա շատ բարդ խնդիր է։ Ներկայ «ադմինների» (կամ իրենց լեզուով ասած DevOps֊ների) մեծ մասը չգիտեն սարքաւորումների հետ աշխատել, ինչպէս ապահովել արագութիւն սկաւառակների, ինչէս պահել մի մեքենայ որը պէտք է 5 տարի աշխատի, ինչպէս աւտոմատացնել ցանցը եւ այլն։ Իսկ որոնք որ գիտեն, քանակով քիչ են։ Պահանջարկը շատ ա։ Քեզ “DevOps” սովորեցնողը կասի որ դրա մասին իմանալը իմաստ չունի, ապագան ամպն ա, բայց ինքը տնտեսական գիտելիք չունի, չգիտի՝ շատ դէպքերում աւելի էժան ա նստում քո տարածքում, քաղաքում, երկրում դնելը եւ գումարը մի անգամից դէմից տալը, քան թէ վարձելը։ Չգիտի, որ մէկը միւսին փոխարինող չի, մէկը միւսին ամբողջացնող ա։

Բնականաբար լուծումն այն է, որ վարձես մեքենան եւ ակնկալես սպասարկում երրորդ կողմից։

Երանի խնդիրը այդքան հեշտ լուծուեր։ Ես շատ սխալուեցի այստեղ։

Պարզւում ա, որ Հայաստանում չկայ լաւ տարբերակ, եւ շուկան մինչեւ այսօր լցուած է շատ վատ որակով։

Մի կողմից ունես 2000֊ականներում ապրող այսպէս ասած Hosting ընկերութիւններ, որոնք քեզ տալիս են ինչ֊որ տարածք, որի վրայ աշխատում է վեբ սերւէր եւ ինչ֊որ ծրագրաւորման լեզու, հիմնականում՝ PHP, Perl եւ այլ տեսակի CGI֊ներ։

Միւս կողմից ունես ընկերութիւններ ովքեր տրամադրում են շատ վատ uptime֊ով, միշտ գնացող֊եկող ցանցով, ու հիմնականում՝ առանց մոնիտորինգի։ Դէ գոնէ public monitoring֊ի։ Երանի խօսքը միայն status page֊ի մասին լինէր։

Այս պահին բոլոր տրամադրողների մօտ ունեմ մեքենաներ իմ ներկայ կամ անցեալ յաճախորդների համար։

Եւ մտայ մեքենաների մէջ։

Եւ բոլորի uptime֊ը ցածր էր։ Ասենք 34 օր։ Ասենք 3 օր։ ասենք 2 ժամ։

Իսկ ես կամ յաճախորդներս ոչ մի նամակ չենք ստացել այդ մասին։ Չենք ստացել նամակ որ 2 ժամ առաջ մեքենան պէտք է reboot անէին։ Չենք իմացել որ 3 օր առաջ իրենց ցանցը գնացել է 30 րոպէով։ Չենք ստացել նամակ որ 34 օր առաջ ունենցել անջատում՝ թարմացումներ անելու համար։

Եւ ահա, ես հասկանում եմ թէ ինչու gg֊ի կամ menu֊ի նման ընկերութիւնները իրենց մեքենաները չեն դնում Հայաստանում, չնայած նրան որ գործում են միայն այստեղ։

Խնդիրը այս պահին ունի մէկ լուծում՝ տրամադրել շատ լաւ սպասարկում Հայաստանեան շուկայի համար։

Խնդիրը սակայն շատ դժուար է լուծել։ Շատ դժուար է համոզել այս ընկերութիւններին որ գան Հայաստան։ Իրենք լոյսը չեն տեսնի։

Բայց իրենք նաեւ չեն հասկանում, որ շատ դէպքերում իրենք են լինելու անհասանելի։ Մենք ապրում ենք Հայաստանում, եւ կամայական պահի գուցէ անջատուի մեր կապը աշխարհի հետ։

Դու չես կարողանայ տաքսի կանչել, կամ ուտելիք պատուիրել։ Կամ նոյնիսկ ընկերոջդ հետ խօսալ։ gg֊ն Հայաստանում չի, Menu֊ն Հայաստանում չի։ Telegram֊ը Հայաստանում չի։

Ես գոնէ կարող եմ իմ ընկերների հետ խօսալ։ Մեր չաթ սերւէրը Հայաստանում է։

Եւ ահա այն երկիրը, որի ՏՏ ոլորտը զարգացած է։

Ասանկ բաներ…

Պատասխանել մեյլով

Ասք մեկնաբանութիւնների մասին

Օրեր առաջ երբ գրում էի տեխնիկական լեզուի մասին, մի քանի feedback արձագանք ստացայ, հիմնականում սոցցանցերից։ Սկսեցի մտածել, որ կենտրոնացուած տեղ չունեմ արձագանքների համար։

Այս պահին բլոգներս ցօգ֊երս (ցանցային օրագրերս) ունեն Թուիթթերի էջ եւ Տելեգրամի ալիք, քանի որ, պարզւում ա, որ ոմանց համար RSS օգտագործելը ահաւոր բարդ ա։ Տրամաբանօրէն, հիմնականում արձագանքները գալիս են որպէս Թութթերի պատասխաններ կամ Տելեգրամ ալիքի մեկնաբանութիւններ։

Շատերը օգտագործում են Դիսքաս, սակայն ինձ դուր չի գալիս իմ ընթերցողների անձնական տուեալները տալ երրորդ կողմի։

Գլուխս չցաւացնելու համար որոշեցի բլոգում օգտագործել մաքուր JS֊ով աշխատող մեկնաբանութիւնների համակարգ՝ Isso։

Շատ հեշտ էր իմ համար բարձրացնել մի հատ FreeBSD Jail՝ որպէս Container ու մէջը աշխատեցնել Python՝ որպէս Backend։

Եւ ահա, քանի դեռ մարդիկ, մանաւանդ՝ Հայաստանում, նորմալ չեն օգտագործում մեյլը կապ հաստատելու համար, ապա հիմա գոնէ կարող են իրենց մեկնաբանութիւնները թողնել ամէն գրառման տակ։

Մինչ հանդիպում…

Պատասխանել մեյլով

Ասք Հայաստանի Հանրապետութեան Կառավարութեան հոսքի մասին

Այս մասին ուզում էի գրել օրեր առաջ, բայց նախ ուզում էի վստահ լինել, որ բան֊ման չի փչանալու փոխուելու, քանզի մէկ֊մէկ մարդիկ լաւ բաները սխալմամբ են անում։ Ուզում էի վստահ լինել, որ այս լաւ բանը սխալմամբ չէր։

Մի քանի օր առաջ ընկերներիցս մէկը սոց֊ցանցերից մէկում գրել էր, որ gov.am֊ում վերջապէս աշխատում է RSS հոսքը։ Ինձ համար սա շատ կարեւոր էր, քանզի ազատ համացանց ունենալու առաջին կարեւոր կէտերից մէկն է ունենալ ազատ հաղորդակարգեր։ Հայաստանի կառավարութիւնը արդէն երկար ժամանակ է ունի Telegram ալիք (channel, այսպէս ասած), իսկ RSS հոսքը երկար ժամանակ է չէր աշխատում։

Սակայն մենք դեռ լաւ վիճակում չենք։ Տելեգրամ ալիքում այսօր 5 հատ գրառում են արել, իսկ RSS֊ո՞ւմ՝ վերջին անգամ գրառել են 3 օր առաջ։

Համեմատելու համար, ահա նկարներ։

Սա ահագին վախեցնող ա։ Ենթադրենք՝ երկրում վատ վիճակ ա, ասենք կառավարութիւնը ուզում ա բան֊ման ասի մեզ, նամակ հասցնի, ի՞նչ է անելու։ Ամէնայն հաւանականութեամբ գրելու են Տելեգրամ ալիքով։ Ամէնային հաւանակնութեամբ՝ չէ, այլ՝ հենց տենց էլ լինելու ա։ Մենք տեսել ենք, թէ ոնց են աշխատել պատերազմի ժամանակ։ Իսկ եթէ վիճակը վատ ա, ապա միշտ վախ կայ, որ upstream֊ները անջատելու են մեր կապը։ ու ահա, չկայ տելեգրամ, չկայ տեղեկատւութիւն։ ահա թէ ինչ ա լինում։

Իսկ Կառավարութեան սերւէրները, իհարկէ, Հայաստանում են։ (Վստահ եմ ինչ֊որ մէկը հեսա գալու ա ու ասի՝ բա ինչի՞ Amazon֊ի AWS֊ում չեն ու ինչի՞ kubernetes֊ով չի աշխատում, բայց դէ that’s a story for another day)։ Եթէ կապը գնայ, ապա ես մէկ ա կարող եմ իմ RSS ընթերցիչով տեսնել, թէ ինչ են գրում մարդիկ։

Եթէ նայենք Կառավարութեան RSS հոսքը, ապա կը տեսնենք որ XML֊ի մէջ գրած է <generator>Helix RSS Feed Generator</generator>։ Պարզ է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան Կառավարութեան կայքը սարքել է Helix ընկերութիւնը ու օգտագործել են իրենց սեփական CMS֊ը։ Սա իրականում շատ լաւ է այն առումով, որ իրենք նաեւ սարքել են կառավարութեան այլ մարմինների կայքերը։ Սա նշանակում է, որ բոլորը կարող են ունենալ RSS հոսք։

#ԻմԵրազածՀայաստանում բոլոր կայքերը ունեն RSS հոսք ու բոլորն են նորմալ թարմանում։ Ոչ թէ ՀՀ Բարձր Տեխնոլոգիական Արդյունաբերութեան Նախարարութեան նման, որտեղ RSS հոսքը ուղղակի սպիտակ էջ է վերադարձնում։

Ասանկ բաներ…

Պատասխանել մեյլով

Ասք տեխնիկական լեզուի մասին

Այսօր նորայրը մէկ էլ գրեց՝

ազնիւ խօսք ջանայ, խնդրում եմ՝ գոնէ մեր չաթերում խօսել հայերէն։ դու ստորացնում ես լեզուն, ասելով, որ այն տեք թեմաների լեզու չի։ էդ քաղաքական որոշում ա։ ես գիտեմ որ բարդ ա, բայց պէտք ա աշխատել այդ վրայ։ դու օրինակ ես ծառայում։ էդ իսկապէս կարեւոր ա։ գիտեմ, որ բարդ ա։

Ու ես, ironically, անգլերէնով պատասխանեցի՝

I never said that

Եւ նորայրն ասաց՝

վայ։ կապ չունի՝ ինչ ես ասում։ կապ ունի՝ ինչ ես անում։ երբ խօսում ես անգլերէն, նոյնիսկ մեր փակ չաթում, դու դա ես ասում, փաստացի։

Իհարկէ, նորայրի հետ համաձայն եմ։ ինձ շատ աւելի ձեռ ա տալիս գրել Անգլերէն, այսպէս ասած visibility֊ի համար։ Առհասարակ որ մի գրառում եմ անում Անգլերէն բլոգում ապա մի անգամից սկսում են մեյլերը գալ, մարդիկ սիրում են feedback թողնել։ Հայերէն խօսա՛յ, անդրանիկ ջան։ Մարդիկ սիրում են արձագանքել։

Բայց ես արձագանքի համար չեմ գրում Հայերէն բլոգում։ Գրում եմ, որ լեզուն ողջ մնայ։ Գրում եմ, որ լեզուն զարգանայ։

Եւ ահա, այսուհետ փորձեմ աւելի շատ գրել, աւելի Հայերէն գրել։ Հայերէնի ժամանակ միայն Հայերէն գրել։

ասանկ բաներ…

Պատասխանել մեյլով

Ելոյթ: reARMSEC 2020

Անցեալ տարի ելոյթ էի ունեցել ArmSec֊ի ժամանակ։ Իրականում ուզում էի խօսել container֊ների անվտանգութեան մասին, բայց հասկացայ, որ նախ պէտք է առհասարակ խօսել container֊ների մասին։

Եթէ գնաս ասենք ԲարՔեմփ, ապա բոլորը խօսում են Docker֊ի մասին, կամ kubernetes֊ի, բայց ոչ մէկ չի խօսում թէ ինչու կան էդ լուծումները ու որն ա իրանց անցեալը։

Ինչեւէ, ArmSec֊ում չկար նկարահանում, իսկ ես որպէս ինքս ինձ ու դիմացինին յարգող նեկայացող, որոշել էի Voice Memos ծրագրով ձայնս արձանագրել ու ներկայացումը հրապարակել։

եւ ահա՝

ReArmSec2020.mp3

ReArmSec2020.pdf

ասանկ բաներ…

Պատասխանել մեյլով